SYGNAŁY / research projektowy

Projekt Sygnały odwołuje się do wielowiekowej tradycji muzycznej „fife and drum”, tj. wykorzystania fletów i instrumentów perkusyjnych do generowania sygnałów akustycznych w kontekście militarnym.

Projekt realizujemy z Krzysztofem „Arszynem” Topolskim. Z jego perkusyjną częścią badawczą zapoznać się można tutaj: https://krzysztoftopolski.wordpress.com/sygnaly-signals/

W tym miejscu czuję się zobowiązana podkreślić, że w zagadnieniu tym interesują nas historyczne aspekty łączenia i akustycznego kontekstu wykorzystywania naszych instrumentów, tj. zjawisko kulturowe. Zdecydowanie odcinamy się od kojarzenia tych poszukiwań z aktualnie toczącymi się i jakimikolwiek konfliktami zbrojnymi.

Projekt realizuję ze środków Miasta Gdańska w ramach Gdańskiego Stypendium Kulturalnego Fundusz Twórczy.

Niniejszy artykuł ma charakter bloga – zbioru notatek i interesujących informacji, na które natknęliśmy się w badawczej części projektu.

---

The Compleat Tutor for the Fife

The Compleat Tutor for the Fife, containing the best & easiest instructions to learn that instrument, with a collection of celebrated march’s & airs perform’d in the Guards & other regiments &c. …
N.B. The tunes in this book are proper for the German Flute.

Podręcznik gry na fife, który po raz pierwszy napotkałam w Bibliotece PAN w Gdańsku (mikrofilm). Dostępny jest także na IMSLP:

https://imslp.org/wiki/The_Compleat_Tutor_for_the_Fife_(Anonymous)

Wydany w Londynie (C & S Thompson, ze strony tytułowej dowiadujemy się, że budowali instrumenty: skrzypce, oboje, flety traverso)

Instrukcja zawiera:
uwagi o zadęciu

tabelę chwytów: skala d1- a3, dźwięki do h2 uzyskiwane przez przedęcie (!)

podstawowe wyjaśnienie rytmu oraz metrum i sposobu tupania sobie to tego :) uwaga! takty na trzy wybija się tu: stopa w dół na raz i w górę na trzy :)

Następują nuty:
sygnały armii angielskiej (The English Duty)

sygnały armii szkockiej

różne pojedyncze sygnały, marsze itd, 2 kotyliony
Niemal cały zapis jednogłosowy, poza ostatnimi czterema marszami – na 2 głosy.

Wszystkie melodie są dość proste do zagrania, „pod palcami”, wykorzystujące skale oparte o łatwe palcowania. Krótkie formy, nieskomplikowane rytmicznie.

---

Długie flety wojskowe w XVI wieku

interesujące daty / tłumaczenie fragmentów konspektu Ardala Powella z moimi notkami / źródło oryginalne: https://www.enterag.ch/anne/renaissanceflute/mfb/mfbhandout.html

około 1300 / W Pieśni o Nibelungach zestawienie dźwięku fletu z puzonem i trąbką.

Rozgłośnym w dali dźwiękiem zagrzmiały puzony,
Z niemi trąby i flety, — a głos oddalony
Brzmiał szeroko po murach wormackiej stolicy:
Wszędzie koni dosiedli dzielni wojownicy.
[Niedola Nibelungów, XII, tłum. Ludomił German]

1339-44 / Manuskrypt Roman d’Alexandre zawiera ilustracje żołnierzy grających na instrumentach na wysokich murach obronnych.

[link do manuskryptu online: https://digital.bodleian.ox.ac.uk/objects/ae9f6cca-ae5c-4149-8fe4-95e6eca1f73c/surfaces/b5c6538a-5326-4b0f-8a26-3bcc9055306e/ ale fletów odnaleźć jak na razie nie mogłam :)]

1374 /Miasto Bazylea zatrudnia flecistów.

1476 /Szwajcarska piechota rewolucjonizuje europejskie techniki wojskowe, w tym użycie fletów i bębnów.

1494 /Francuska Ecurie, czyli dział zaopatrzenia wojskowego, dokonuje płatności na rzecz tambourins suisses (szwajcarskich bębniarzy).

1505 /Papież Juliusz II zakłada Gwardię Szwajcarską w Watykanie; dwóch bębniarzy i dwóch flecistów pojawia się w dokumentach od 1548 do 1814 roku.

off topic:

1511 / Sebastian Virdung wydaje w Bazylei pierwsze drukowane dzieło na temat instrumentów muzycznych Musica getutscht, w którym używa terminu Flöten dla fletów prostych, rezerwując słowo Zwerchpfeiff dla fletu poprzecznego (Schwegel = pipe).

The Grove Dictionary of Musical Instruments: Zwerchpfeiff ( Ger.). Term used broadly for the transverse flute in 16th-century Germany, derived from the Middle High German twerch (‘cross’ or ‘transverse’).

Link do traktatu: https://imslp.org/wiki/Musica_getutscht_(Virdung,_Sebastian)

1520 / Pięć fletów i trzy bębny grają na słynnym spotkaniu Henryka VIII z Franciszkiem I, zwanym Field of the Cloth of Gold (Pole Złotogłowia).

The National Flute Associacion na fb: Henry VIII owned as many as 76 recorders at the time of his death! artykuł
Boaz Barney odpowiada: He also owned about 80 flutes, some of them very fancy (ivory, ebony and silver!) although the article doesn’t mention that…

instrumenty w inwentarzu Henryka VIII: https://en.wikipedia.org/wiki/Inventory_of_Henry_VIII

1526 / Hans Burgkmair z Augsburga (1473-1531) publikuje niezwykle bogaty i szczegółowy zbiór rycin zatytułowany Triumf Maksymiliana I , przedstawiający wyimaginowany triumfalny pochód cesarza rzymskiego, na którego czele stał jego osobisty flecista, Antoni z Dornstätt.

Dodatkowe ilustracje z muzykami:

1529 / Musica instrumentalis deudsch Marcina Agricoli wspomina o Schweitzerpfeiffen (szwajcarskich fletach – konsort), jednak nie opisuje wojskowych fletów.

1529 / Grafika w Galerii Uffizi we Florencji (Gabinetti dei disegni, Stampe sciolte 27) przedstawia triumfalny wjazd Karola V do Bolonii na czele procesji, w której oprócz pikinierów i arkebuzerów znajdują się także grajkowie na piszczałkach i doboszach. (nie znalazłam w zdigitalizowanych zbiorach).

1548 / Kiedy Henryk II żeni się z Katarzyną Medycejską, grają zarówno flauti d’Alamagna, jak i flauti traversi . W wrześniu, z okazji przyjęcia pary królewskiej w Lyonie zatrudniani są dodatkowi muzycy, a korpusy piszczałek i bębnów prowadzą gildie i kolumny piechoty w procesjach przez miasto. Gwardia szwajcarska króla przybywa z własnymi flecistami i bębniarzami. W intermedi, przeznaczonych do rozrywki dworu, gra się na fletach poprzecznych (flauti d’Alamagna ) w czterogłosowych konsortach, czasami ze szpinetami i grupami viole da gamba.

1555 / Podręcznik dyscypliny wojskowej Leonharda Fronspergera, Fünff Bücher. Von Kriegss Regiment und Ordnung (Frankfurt, 1555).

1556 / L’Epitome musicale de Tons, Sons et Accords, des Voix humaines, Fleustes d’Alleman, Fleustes a Neuf trous, Violes, et Violons Philiberta Jambe de Fera (Lyons: Michael du Bois, 1556), obszerne wprowadzenie do teorii muzyki i praktyce, opisuje flet poprzeczny, w ogóle nie wspomina o fife.

link do traktatu online: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b55007136d/f1.item

strony poświęcone fletowi poprzecznemu:

1574 / Girolamo Cardano (matematyk, lekarz, astrolog, filozof+ i teoretyk muzyki) opisuje instrumenty dęte w swoim rękopisie De Musica , nie wspomina o flecie poprzecznym, lecz o piszczałce wojskowej (fifolae), która ma skalę zaledwie 9 tonów. (nie znalazłam online)

1570-1577 ? / Tobias Stimmer, Minerwa grająca na
„Zwerchpfeif”

1589 / Thoinot Arbeau w swoim francuskim podręczniku tańca Orchésographie (1589) opisuje specjalny szwajcarski styl gry, w którym piszczałki używają specjalnej twardej artykulacji i grają razem z dużymi bębnami bocznymi. Chociaż pisze, że muzyka piszczałek jest improwizowana na miejscu, podaje przykłady rodzaju improwizacji, którą grają.

traktat dostępny jest tutaj: https://imslp.org/wiki/Orch%C3%A9sographie_(Arbeau,_Thoinot)

1819 / Szwajcarskie rozporządzenia federalne dotyczące bębnów zawierają wydrukowane melodie piszczałkowe.

1874 / przeorganizowano armię szwajcarską, zaczęto dyskusje o wykluczeniu fife & drum. Od tego czasu dziura w tradycji. Kilka regionów Szwajcarii próbowało oprzeć się tej tendencji, ale armia nie była zainteresowana finansowaniem tych formacji. W 1906 roku powstaje Szwajcarskie Towarzystwo Fiferów i Bębniarzy, które odnawia tradycję :) https://stpv-astf.ch/en/history/